نویسنده: پانته‌آ یونسی
یکی از سوالات متداول مخاطبان این است که اگر از وقوع آزار و جرم چندماه یا چند سال گذشته باشد، می‌توانیم از آن شکایت کنیم؟ برای آنکه بدانیم جرم صورت‌گرفته علیه فرد آزاردیده با مرور زمان قابلیت پیگیری دارد یا خیر، نخست باید حدی یا تعزیری بودن جرم تعیین شود و سپس درباره جرایم تعزیری قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن جرم مشخص شود.
به موجب قانون پس از انقضای «مرور زمان»، تعقیب جرم یا اجرای حکم قطعی (جزایی ) موقوف می‌شود و مجازات مقررشده در قانون برای جرم به اجرا گذاشته نمی‌شود. به عبارت دیگر هرگاه رسیدگی به جرم یا اجرای حکم قطعی کیفری مدت معینی به تعویق افتد، دیگر به آن جرم رسیدگی و آن حکم قطعی اجرا نمی‌شود در این حالت گفته می شود که جرم مشمول مرور زمان شده است.
با مطالعه قانون مجازات اسلامی می‌توان گفت مرور زمان تعقیب مختص جرایم تعزیری در نظر گرفته شده است. جرایم تعزیری خود به دو دسته «قابل گذشت» و «غیر قابل گذشت» تقسیم می‌شود. جرایم قابل گذشت در قانون ذکر شده است و اگر درباره جرمی این عنوان به صراحت ذکر نشود، جرم غیرقابل گذشت است مگر این‌که حق‌الناس بوده و شرعا قابل گذشت باشد.
جرایم قابل گذشت جرایمی است که شروع، ادامه تعقیب، رسیدگی و اجرای مجازات منوط به شکایت شاکی است.
جرایم غیر قابل گذشت جرایمی است که شکایت شاکی و گذشت او در شروع روند تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات تاثیری ندارد.
طبق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، اگر جرم صورت‌گرفته از تاریخ وقوع جرم تا زمان انقضای ذکرشده تعقیب نشده باشد یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا زمان انقضای ذکرشده حکم قطعی صادر نشده باشد، تعقیب جرائم موجب تعزیر موقوف می‌شود:
الف- جرائم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای پانزده سال
ب- جرائم تعزیری درجه چهار با انقضای ده سال
پ- جرائم تعزیری درجه پنج با انقضای هفت سال
ت- جرائم تعزیری درجه شش با انقضای پنج سال
ث- جرائم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای سه سال.
اقدام تعقیبی یا تحقیقی شامل اقداماتی می‌شود که مقامات قضائی در اجرای یک وظیفه قانونی انجام می‌دهند از جمله: احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضائی.
مرور زمان موضوع این ماده بر اساس درجه جرائم است که این درجه‌بندی بر اساس مجازات قانونی آن جرم در نظر گرفته می‌شود.
به موجب ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر این‌که تحت سلطه متهم بوده باشد و یا به دلیلی خارج از اختیار خود قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود. هرگاه متضرر از جرم، قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی برای صرف‌نظر از طرح شکایت وجود نداشته باشد هر یک از ورثه‌اش تا شش ماه پس از تاریخ وفات حق شکایت دارد. همچنین طبق تبصره همین ماده، غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم قرار داشته، درصورتی به شکایت او یا ورثه‌اش رسیدگی می‌شود که طبق ماده ۱۰۵، جرم موضوع شکایت مشمول مرور زمان نشده باشد.
مرور زمان در جرایم حدی مستوجب قصاص و دیه وجود ندارد و گذشت زمان موجب از بین رفتن حق نمی‌شود. زنای به عنف هم یکی از جرایم مستوجب حد است که مشمول مرور زمان نمی‌شود. اما در اعمال آزارگرانه و مجرمانه دیگر از جمله ایجاد مزاحمت، تهدید، افترا، توهین، برقراری رابطه نامشروع که شامل جرایم تعزیری می‌شود، نخست باید قابل گذشت یا غیر قابل گذشت بودن جرم مشخص و بعد با سایر مواد قانونی مربوط تطبیق داده شود.
در مورد جرایم منافی عفت حدی ( مانند زنا ) و تعزیری (مانند رابطه نامشروع و عمل منافی عفت غیر از زنا) می‌توان گفت ماهیتا از جرایم غیر قابل گذشت هستند و در ماده ۱۰۴ قانون مجازات ( اصلاحی قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۹۹/۰۲/۲۳ ) به آنها اشاره نشده است. لازم به ذکر است عده‌ای از حقوق‌دان‌ها درباره جرم رابطه نامشروع با توجه به مجازات تعزیری تا ۹۹ ضربه شلاق و غیرقابل گذشت بودن آن مرور زمان ۵ سال تعقیب را حاکم می‌دانند.
با توجه به این‌که مبحث مرور زمان و تطبیق عنوان مجرمانه بر عمل فرد آزارگر مبحثی تخصصی است باید از وکیل مشاوره تخصصی گرفت. اما در عین حال به آزاردیدگان توصیه می‌کنیم در صورت وقوع جرم در سریع‌ترین زمان ممکن با نظر وکیل اقدام به طرح شکایت کنند تا آزار و جرم صورت گرفته مشمول مرور زمان و از بین رفتن ادله نشود.
