پانته‌آ یونسی
در قوانین ایران به ویژه قانون مجازات اسلامی فصل یا ماده مشخصی در مورد آزار در محیط کار نداریم. اما برای احقاق نسبی حقوق فرد آزاردیده می‌توان از مواد مختلف قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین موضوعه مثل قانون کار، قانون مسئولیت مدنی، قانون آیین دادرسی کیفری، جرایم رایانه‌ای، و قانون مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز می‌کنند، استفاده کرد.
به همین دلیل در صورت بروز آزار در محیط کار ابتدا باید مشخص شود که شرایط افراد و آزار صورت‌گرفته منطبق با کدام مواد قانونی است. هرچند ممکن است دانستن خلاصه‌ای از پرکاربردترین این مواد قانونی به کارمان بیاید، اما باید توجه داشته باشیم که به دلیل تخصصی بودن تطبیق شرایط افراد با مواد قانون باید حتما از یک وکیل دادگستری کمک بگیرید، بخصوص که امکان دارد آزار منطبق با مواد قانونی دیگری باشد.
شاکی باید با ارایه دلایل قوی جمع‌آوری شده اقدام به طرح شکایت کند تا خودش به اتهام افترا مورد تعقیب قرار نگیرد. همچنین در جرایم منافی عفت ممکن است در صورت عدم اثبات عنف و اکراه مجازات آن جرایم شامل حال فرد شاکی شود.
در اولین مطلب از مجموعه‌مطالب حقوقی، مواد قانونی را مطرح می‌کنم که می‌توان در صورت بروز آزار برای شکایت و اثبات آزار به آن استناد کرد. به دلیل پیچیده بودن مبحث جرایم منافی عفت شامل رابطه نامشروع و زنا، و همچنین مبحث مربوط به «مرور زمان تعقیب» در مطالب جداگانه دیگری به این موضوعات می‌پردازم.
الف – قانون مجازات اسلامی:
- بخش اول:
- فصل ۴(حدود) قَذَف مواد ۲۴۵ تا ۲۶۱: نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر، هرچند آن شخص در قید حیات نباشد، قذف محسوب می‌شود. قذف باید روشن و بدون ابهام باشد و نسبت‌دهنده به معنای لفظ آگاه باشد. قذف علاوه بر لفظ یا نوشتن، به شیوه الکترونیکی نیز محقق می‌شود. حد قذف در موارد کلی هشتاد ضربه شلاق است.
- فصل ۱۵( تعزیرات) هتک حرمت اشخاص: ماده ۶۰۸: توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب قذف نباشد، مجازات شلاق تا هفتادوچهار ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.
- فصل ۱۷ (تعزیرات) جرایم علیه اشخاص و اطفال: ماده ۶۱۸: اخلال در نظم و آسایش و آرامش عمومی و بازداشتن مردم از کسب و کار با هیاهو و جنجال یا حرکات غیرمتعارف یا تعرض به افراد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا هفتادوچهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد. ماده ۶۱۹: تعرض، مزاحمت، توهین به اطفال و زنان در اماکن عمومی یا معابر به حبس از دو تا شش‌ماه و تا هفتادوچهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
- فصل ۱۸ ( تعزیرات) جرایم ضد‌عفت و اخلاق عمومی مواد ۶۳۷ تا ۶۴۱:
ماده ۶۳۷: روابط نامشروع بین زن و مردی که علقه زوجیت ندارند و یا اعمال منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل و مضاجعه (بوسیدن و هم‌بستر شدن خارج از تعریف زنا) به عبارتی هر نوع رابطه جنسی که منجر به نزدیکی نشود. مجازات شامل هر دو طرف رابطه می‌شود مگر آنکه عمل با عنف و اکراه باشد. لازم به ذکر است رابطه نامشروع مصادیق متعدد و دایره شمول گسترده‌ای دارد و شامل ارتباط نامشروع جسمی از قبیل بغل کردن، بوسیدن، در آغوش کشیدن و غیره تا رابطه غیرجسمی مثل هرگونه ارتباط غیرفیزیکی و غیرجسمی و گاه غیرحضوری مثل روابط پیامکی و تلفنی بین زن و مرد می‌شود. در نتیجه در تشخیص مشروع یا نامشروع بودن رابطه یا منافی عفت بودن عمل، عرف و تشخیص و تصمیم دادگاه و مرجع قضایی نقش مهمی دارد. همان‌طور که در مقدمه ذکر شد در رابطه با مواد مربوط به زنا در مطلب بعدی توضیحات بیشتری ذکر می‌شود.
ماده ۶۴۱: ایجاد مزاحمت برای اشخاص به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی از قبیل تماس یا ارسال پیامک که موجب سلب آسایش فرد شود، مجازات حبس از یک تا شش ماه را به دنبال دارد.
- فصل ۲۲ ( تعزیرات ) تهدید و اکراه مواد ۶۶۸ تا ۶۶۹:
ماده ۶۶۸ : ملزم کردن شخص به دادن دست‌نوشته، سند، امضا یا مهر با تهدید، یا گرفتن سند و نوشته‌ای که متعلق به فرد است یا به او سپرده شده با اکراه، جبر و غلبه مستوجب حبس از سه ماه تا دو سال و تا هفتادوچهار ضربه شلاق است.
ماده ۶۶۹ : تهدید فرد به قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشا اسرار نسبت به فرد یا بستگانش اعم از اینکه به این وسیله تقاضای وجه یا مال کرده باشند و یا تقاضا کرده باشند که کاری را انجام بدهند و یا انجام ندهند، مجازات شلاق تا هفتادوچهار ضربه یا زندان از دو‌ماه تا دو سال را در پی دارد.
- فصل ۲۷ (تعزیرات) افترا، توهین، هتک حرمت مواد ۶۹۷ تا ۷۰۰:
ماده ۶۹۷: انتساب صریح عملی/امری به افراد به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر بدون اثبات صحت اسناد، یک ماه تا یک سال حبس و تا هفتادوچهار ضربه شلاق مجازات دارد. در مورد شکایات واهی از افراد(افترا) می‌توان از این ماده استفاده کرد.
ماده ۶۹۸: هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل‌قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به‌غیر وارد شود یا نه، در صورت اثبات در مرجع قانونی علاوه بر مجازات قانونی، در صورت امکان فرد محکوم به اعاده حیثیت نیز می‌شود.
ب – جرایم رایانه‌ای:
- فصل ۴ جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی ۷۴۲ تا ۷۴۳:
ماده ۷۴۲: هرکس به وسیله سامانههای رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود‌و‌یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون تا چهل‌میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره ۱- ارتکاب اعمال فوق درخصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازات‌های فوق می‌شود.
محتویات و آثار مبتذل به آثاری اطلاق می‌شود که صحنه‌ها و صور قبیحه داشته باشد.
تبصره ۲- هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از ده نفر ارسال شود، مرتکب به یک تا پنج‌میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود.
تبصره ۳ـ چنانچه مرتکب، اعمال مذکور در این ماده را حرفه خود قرار داده باشد یا به طور سازمان‌یافته مرتکب آن شود چنانچه مفسد فی‌الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
تبصره ۴ـ محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیرواقعی یا متنی اطلاق می‌شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.
- فصل ۵ هتک حیثیت و نشر اکاذیب:
ماده ۷۴۴: هرکس به وسیله سامانههای رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
ماده ۷۴۵: هرکس به وسیله سامانههای رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
در زمینه تفکیک اطلاعات شخصی از عمومی به شیوه‌نامه تشخیص و تفکیک اطلاعات مربوط به حریم خصوصی و اطلاعات شخصی از اطلاعات عمومی مصوب ۱۳۹۷/۷/۲۹می‌توان رجوع کرد که در ماده یک آن رایج‌ترین مصادیق اطلاعات مربوط به حریم خصوصی ذکر شده است.
ماده ۷۴۶: با موضوع نشر اکاذیب: هر‌کسی به قصد ضرر رساندن به فرد دیگری یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه‌ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، راساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از این که از طریق یاد‌شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (درصورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
د: قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی بصری فعالیت‌های غیرمجاز می‌کنند:
ماده ۴: هرکس با سوءاستفاده از آثار مبتذل و مستهجن تهیه‌شده از دیگری، او را تهدید به افشا و انتشار آثار مربوط کند و از این طریق او را وادار به زنا کند به مجازات زنای به عنف محکوم می‌شود ولی اگر عمل ارتکابی غیر از زنا و مشمول حد باشد حد مزبور بر او جاری می‌شود و در صورتی‌که مشمول تعزیر باشد به حداکثر مجازات تعزیری محکوم می‌شود.
ماده ۵: مرتکبان جرایم زیر به ۲ تا ۵ سال محرومیت از حقوق اجتماعی و ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند:
الف: تهیه و توزیع آثار مستهجن به منظور سوءاستفاده جنسی، اخاذی، جلوگیری از احقاق حق یا هر منظور نامشروع دیگر
ب : تهیه فیلم یا عکس از محل‌های اختصاصی بانوان که آن‌ها در آن‌جا فاقد پوشش مناسب هستند مانند حمام‌ها، استخرها و یا تکثیر و توزیع آن
ج : تهیه مخفیانه فیلم یا عکس مبتذل از مراسم خانوادگی و اختصاصی دیگران و توزیع آن
ماده ۶: رابطه زوجیت مانع از اعمال مجازات مرتکب جرم تکثیر و انتشار یا توزیع عمده اثر مستهجن نمی‌باشد.
ماده ۷: زیان‌دیده جرایم مذکور در این قانون حق مطالبه ضرر و زیان دارد. دادگاه با احراز مکره بودن بزه‌دیده موضوع ماده ۴ ضمن صدور حکم کیفری مرتکب را به پرداخت ارش البکاره، مهر المثل یا هر دو محکوم می‌کند. بزه‌دیده می‌تواند مطالبه هزینه درمان و ضرر و زیان را در دادگاه صالح کیفری مطرح کند.
ماده۱۰: انتشار آثار مستهجن و مبتذل از طریق ارتباط الکترونیکی و سایت‌های کامپیوتری یا به وسیله تکنیک مشابه دیگر از مصادیق تکثیر و انتشار است و موجب مجازات مقرر در این قانون می‌شود.
ماده ۱۱: رسیدگی به جرایم موضوع این قانون در صلاحیت دادگاه انقلاب است.
با مرور مواد قانونی مطرح‌شده به طور خلاصه می‌توان گفت افشای اسرار خصوصی دیگران از جمله انتشار اسکرین‌شات، چت شخصی افراد، عکس و فیلم حتی با وصف قانونی مستهجن و مبتذل جرم و قابل مجازات است. تهدید به انتشار اسکرین‌شات از چت شخصی نیز جرم تلقی می‌شود حتی اگر تهدید عملی نشود. چون طبق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی تهدید به انجام عملی که ممکن است موجب ضرر آبرویی یا شرافتی یا افشای اسرار خانوادگی شود، خواه تهدیدکننده تقاضای مال به قصد اخاذی کرده یا نکرده باشد، جرمی مستقل و قابل مجازات است.
